W roku 1667 powstała wieś Guschterhollaender (Goszczanowiec), w tym samym czasie musiała powstać osada Vordamm (ok. 1670 r.)
Z dokumentu datowanego na 1689 r. wynika, że osiedlono tam pięć rodzin chłopskich. Kolonizacja tego terenu powstała równolegle z trwającymi pracami regulacyjno-melioracyjnymi (1763-1765). Inicjatorem akcji kolonizacyjnej był Friedrich II von Hohenzollern (ur. 1712, zm. 1786) – król Prus w latach 1740-1786, a wykonawcą planu – Franz Balthasar Brenkenhoff.
Neu-Vordamm założono przy nowo wybudowanym moście przy drodze łączącej Vordamm z Driesen.
Nowym kolonistom przybyłym z Polski w ilości 10 rodzin, w tym 48 dusz, na ich utrzymanie przydzielono 151 mord ziemi. Koloniści byli w posiadaniu 280 talarów w gotówce, dwóch koni oraz 24 sztuk bydła rogatego.
Do czasu budowy kolei wschodniopruskiej (1857 r.) transport wodny Notecią miał zasadniczne znaczenie, gdyż nie istniała jeszcze linia kolejowa. W 1857 r. 12 października oddano do użytku przebiegający przez Vordamm skrót pruskiej kolei wschodniej z Kostrzyna do Krzyża. Był to fragment linii łączącej Berlin z Królewcem. W tym samym czasie powstał budynek dworca, a w sąsiedztwie wybudowano budynek poczty pruskiej. W latach trzydziestych ubiegłego wieku wieku dobudowano do budynku dworca metalowe zadaszenie peronu pierwszego (takie samo jak przy budynku dworca Strzelce Kraj. Wschód – Zwierzyn).
Pod koniec XIX wieku pocztę przeniesiono do budynku w centrum wioski, a budynek pocztowy przejęła kolej pruska. W budynku tym urzędował zawiadowca stacji.
W 1925 roku Vordamm liczył 1648 mieszkańców. Wioską “rządził” (Amtsvorsteher) Kierownik Urzędu – który podlegał pod zarząd powiatowy (jeden z odpowiedników starostwa powiatowego w niemieckich systemach podziału administracyjnego, dawniej w Prusach). Jeszcze w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku przestrzegany był tzw. “niemiecki porządek”; jedyne przejście z wyjściem na peron możliwe było tylko przez budynek dworca, w którym mieściła się kasa biletowa, kiosk oraz poczekalnia z wyjściem na peron pierwszy. Przy budynku dworcowym, od strony zachodniej, znajdował się park ogrodzony od strony ulicy dworcowej jak i peronu pierwszego. Można było w nim odpocząć na ławce, czekając na przyjazd pociągu. Powoli nastawał PRL-owski porządek, zlikwidowano kiosk, kasę biletową przeniesiono do budynku – gdzie urzędował zawiadowca stacji, a w latach 60. ubiegłego wieku rozebrano metalowe zadaszenie peronu pierwszego. Jestem naocznym świadkiem.
Nieco później, a dokładnie w 1984 r. rozebrano budynek dworca. W tym samym czasie zniknął z powierzchni ziemi piętrowy budynek, stojący przy przejeździe kolejowym w kierunku Klesna, w którym pracownik kolei automatycznie opuszczał rogatki (sygnalizacja dźwiękowa) przed przejazdem pociągu.
Obecnie dworzec kolejowy z obskurną poczekalnią mieści się w byłym budynku poczty pruskiej. W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku w Drezdenku kursował prywatny konny dyliżans przewożący pasażerów na trasie Stary Rynek – dworzec kolejowy Nowe Drezdenko. Kursował także konny dyliżans pocztowy na trasie poczta Drezdenko – dworzec N. Drezdenko. Pracownik poczty, przewożący przesyłki pocztowe wyposażony był w broń palną.
Przemysł we wsi Vordamm
Fabryka Fajansu założona została w 1837 roku przez E. Mendheima i Eisnekera, którzy wspólnie prowadzili ją do ok. 1850 roku. Po odejściu Eisnekera, Mendheim do 1866 roku był jedynym właścicielem fabryki pod nazwą: “Meindheim & Comp. in Vordamm bei Driesen an der Netze”. Następnym właścicielem fabryki fajansu został H. Hartung w okresie od 1866 do 1884 roku. W 1884 roku właścicielem był berliński bankier A. Franke – prowadził ją pod nazwą “Neumarkische Steingutfabrik Vordamm GmbH” DO 1903 roku. Inne źródła podają, że do 1901 roku. Następnie fabryka fajansu w Vordamm została przejęta przez rodzinę Harkort, przemysłowców z Westfalii. W roku 1908 właścicielem zostaje syn Hermanna Harkorta – Hermann Harkort junior ur. 17.05.1881 w Hagen zm. 1970 w Stetberg. W latach 1913/14 zakupił stare budynki w miejscowości Velten koło Berlina i po rozbudowie (przebudowie) firma zmieniła nazwę na “Steingutfabrik Velten-Vordamm GmbH”, ale produkcja w zakładzie w Velten ruszyła dopiero po zakończeniu pierwszej wojny światowej. Pożar podczas pierwszej wojny światowej w zakładzie Vordamm oraz wielki pożar w 1920 roku zniszczył stare zabudowania tak bardzo, że w 1923 konieczna była odbudowa Fabryki Fajansu na Vordammie.
Nastał gospodarczy kryzys światowy, załamał się rynek zbytu do USA. Firma nie zdołała przeżyć. W 1931 roku ogłoszono postępowanie upadłościowe. W najlepszych latach pracowało w zakładzie Vordamm 450 ludzi.
Pod koniec lat trzydziestych na terenie zakładu fajansu powstał zakład “Faser und Kunststoff – Presswerk” produkujący wyroby tłoczone z masy papierowej, np. kosze, kaski turystyczne. W latach drugiej wojny światowej Niemcy produkowali w fabryce m. in. hełmy obronne dla niemieckiego korpusu ekspedycyjnego (Deutsches Afrikakorpus – DAK) – utworzonego 12 lutego 1941 roku w celu udzielenia wsparcia siłom włoskim w Afryce Północnej pobitym przez Brytyjczyków w wyniku rozpoczętej 7.12.1940 operacji Compass. Na czele DAK stanął Erwin Rommel. Po drugiej wojnie światowej część urządzeń fabrycznych wykorzystano do tego samego asortymentu i na tej bazie powstała Fabryka Wyrobów Papierowych.
Dokładna data powstania odlewni jest nieznana. Według zapisu potwierdzona data to 1 września 1863 roku, kiedy to podczas orki na gruncie właściciela Gensch zostały znalezione trzy żelazne słupy, które zostały sprzedane dla odlewni Kunkela do przetopienia. W 1896 roku w Rogoźnie powstaje zakład budowy młynów i fabryka maszyn Karla Kühla. Wówczas Rogoźno znajdowało się pod zaborem pruskim. Jeszcze przed wybuchem powstania wielkopolskiego (1918 r.) Karl Kühl opuszcza Rogoźno i osiedla się w Schöneberg (Radowo). Jeszcze w tym samym roku przejmuje odlewnię w Vordammie należącą do Paula Kunkela i prowadzi ją pod nazwą: “Karl Kühl vormals, P. Kunkel GmbH” Inh. Mühlenbaummeister Karl Kühl und Oberingenieur Wilhelm Brahtz, Eisengiesserei Maschinenfabrik, Mühlenbaüstalt, Driesener Starsse 65, Vordamm, z zamiarem produkcji części do maszyn młyńskich a szczególnie do Paltrackmühlen – Paltrak (typ wiatraka, obracany jest w całości wraz z maszynami w kierunku wiatru). Tu miał też możliwość odlewania walców młyńskich kół zębatych, łańcuchów, przenośników ślimakowych, osi do wiatraków oraz innych części do wyposażenia młynów. W czasie drugiej wojny światowej firma została zmilitaryzowana i została przyłączona do firmy Geraetenbau Dirschau/Tczew E. Schmidt OHG. Jeszcze przed wkroczeniem wojsk rosyjskich w styczniu 1945 roku Karl Kühl opuszcza Vordamm, wywożąc archiwa firmy i przenosi się do Lipska, gdzie po zakończeniu drugiej wojny światowej w miejscowości Boehlitz-Ehrenberg k. Lipska zostaje właścicielem Maschinenfabrik – Karl Kühl, Mühlenbauanstalt u. Maschinenfabrik Fraunhofer Strasse 5.
Fabryka zapałek została założona w 1864 roku przez Heinricha Tatarsky-ego pod nazwą Heinrich Tatarsky & Sohn – Zündholzfabrik – Vordamm bei Driesen. W roku 1900 została przejęta przez Hermanna Priestera z Lauenburg/Lębork, zmieniając nazwę na Deutsche Zündholzfabriken AG. W styczniu 1939 roku fabryka zapałek z całym parkiem maszynowym wraz z dobrami została przejęta przez właściciela tartaku, Otto Meyera z Trzebicza. Po drugiej wojnie światowej powstała na tej bazie gorzowska fabryka mebli.
Na Vordammie działała fabryka butów filcowych Gustava Röslera, zakład budowy bryczek, wozów konnych Willego Semmlera, Hotel zur Ostbahn Gustava Schnella, oraz działały dwa tartaki: Reberta Hempela z własną bocznicą kolejową i tartak Otto Dannhoffa widoczny na zdjęciu tuż przy granicy Vordammu z miastem Driesen. Granica przebiegała na rowie zwanym Koster Graben przy byłej tzw. strzelnicy.
W 1914 r. wzniesiono kościół ewangelicki według projektu Hugo Prejawa, niemieckiego architekta i inspektora budowlanego. W dniu 15.05.1910 został przeniesiony z Salzwedel do Fiedenberga, gdzie zamieszkał przy Stadthaus (dzisiejsza ul. Wyzwolenia). Zmarł 26.10.1926 we Friedenbergu (Strzelce Kraj.)
Źródła:
Heimat Kalender für den Kreis Friedenberg N/m. Jahr 1928, 1940, 1939, Richard Schütt;
Der pommersche und neumärkische Wirth, Band1, Seite 157. von Kurt Friedrich Benkendorf gedruck bey Johann Franz Struck 1778, Stettin;
Handels – Adressbuch 1866 Einträge Kreis Friedeberg N/m.;
Geneologische Datei der Fabrikanten; Kaufmanns und Bankiers – Familien an Rhein und Ruhr;
Leipziger Adressbuch 1949.
Fotografie należą do prywatnej kolekcji Bogusława Pupela.
Zainteresowanych historią Drezdenka zapraszamy do galerii “Dawne Drezdenko”, która jest dostępna pod zakładką o tej samej nazwie i pod tym linkiem. Będzie ona stopniowo uzupełniana o kolejne serie zdjęć. Posiadaczy fotografii ukazujących Drezdenko lub jego okolice, zachęcamy do kontaktu z nami. Chętnie powiększymy zbiór o Państwa zdjęcia i pozwolimy wszystkim internautom zapoznać się z dawnym pięknem naszego regionu.
Dodaj komentarz